Historia wspólnoty gruntowej w Siewierzu

Wspólnota Leśno Gruntowa w Siewierzu
od pradziejów do współczesności

Opracował: Tadeusz Adamski

Spis Treści
  1. Okres feudalny – Historia założenia, zasady funkcjonowania, pożytki i obowiązki
  2. Okres zapoczątkowany przez Sejm Wielki Czteroletni (1788 – 1792) do odzyskania niepodległości Polski
  3. Okres Zaborów (do odzyskania niepodległości)
  4. Czasy nowożytne XX – XXI wiek – II RP Okres międzywojenny
  5. Czasy nowożytne XX – XXI wiek – II PRL
  6. Czasy nowożytne XX – XXI wiek – II PRL – aktywności wspólnoty na rzecz społeczności lokalnej
  7. Czasy nowożytne XX – XXI wiek – III RP po 1989 r. – okres transformacji ustrojowej

Okres feudalny – Historia założenia, zasady funkcjonowania, pożytki i obowiązki

Ziemia siewierska była zasiedlana od starszego paleolitu (39.000 – 8000 p.n.e) po czasy średniowieczne (V do XV wiek (476 – 1492 r.)), gdzie osadnictwo skupiało się przeważnie wzdłuż Czarnej Przemszy i jej dopływów. Ludność ziemi siewierskiej pozostawała pod większymi wpływami kultur występujących w Małopolsce a w mniejszym stopniu w oddziaływaniu kultur występujących na Górnym Śląsku. W powstaniu i rozwoju Siewierza można wyróżnić dwa obszary osiedlenia, gdzie, osią czasową i przyczyną rozdziału funkcjonowania tych obszarów były najazdy tatarskie w pierwszej połowie XIII wieku.

Osadnictwo wczesnośredniowieczne związane z Kużnicą Świętojańską – pierwszy Siewierz (1123 – 1125 do połowy XIII w.) to gród zbudowany na terenie dzisiejszego cmentarza parafialnego i związany z kościołem romańskim (XII w. – jeden z najstarszych zabytków murowanych na Górnym Śląsku) oraz cmentarzem grzebalnym wraz z podgrodziem rzemieślniczo – targowym.

Osadnictwo z okresu późnego średniowiecza (XIII – XIV w.) jest związana z grodem-zamkiem (wieża cylindryczna – stołp i wał z podgrodziem). W miejscu tym następuje już stały rozwój miasta Siewierza. Powstaje zamek gotycki rozbudowany w drugiej połowie XIV wieku, który w latach 1533 – 1574 zostaje przebudowany na renesansową rezydencję biskupów krakowskich położony trochę z boku książęcego miasta. Lokacja miasta Siewierz na prawie magdeburskim odnosi się do przełomu XIII/XIV w.
Kluczowy moment dla Księstwa siewierskiego należy wiązać z polityką biskupa Zbigniewa Oleśnickiego zmierzającą do bezkonfliktowego odzyskania Śląska utraconego w roku 1339, który wykorzystując trudną sytuację finansową księcia cieszyńskiego Wacława kupił Księstwo Siewierskie 24 XII 1443 r. a księstwo na rzecz biskupa i kapituły krakowskiej przeszło z datą 30 XII 1443 r.
W pierwszym okresie władzy biskupów krakowskich (1443-1552) w księstwie trwał ustrój lenny, podobny do występującego w zachodniej Europie, ale nie występujący w takim zakresie na ziemiach polskich. Biskupi krakowscy występowali tu jako seniorzy w stosunku do poddanych – wasali mieszkańców księstwa. Oni też nadawali prawa na terenie księstwa siewierskiego aż do roku 1790, kiedy to ustawą Sejmu Wielkiego księstwo siewierskie zostało przyłączone do Rzeczypospolitej.
Pierwsze potwierdzenia wcześniejszych nadań oraz zasady użytkowania gruntów znajdujemy w treści przywileju Biskupa krakowskiego Jana Konarskiego dla miasta Siewierza nadanego 10 listopada 1523 r. w miejsce wcześniejszego, który „nieszczęśliwym przypadkiem zaginął przywilej na posiadłości i wolności nadany niegdyś przez naszych poprzedników”, w którym znajdujemy zapis o następującej treści: „…Następnie pozwalamy tymże mieszczanom, aby dowolnie użytkowali lasy i pastwiska nasze należące od dawna do miasta naszego Siewierza….”
Kolejne istotne nadanie 26.10. 1580 r. zostało zrealizowane przez Biskupa Piotra Myszkowskiego łanu Bacholin (w tym Szeligowiec).
W ten sposób uposażeni mieszczanie siewierscy zarządzali tymi gruntami, najpierw na podstawie zasad uzgadnianych i przekazywanych ustnie, a obecnie gruntami tymi zarządza Spółka do Zagospodarowania Wspólnoty Leśno – Gruntowej, której udziałowcami są członkowie Wspólnoty Leśno – Gruntowej w Siewierzu.

Okres zapoczątkowany przez Sejm Wielki Czteroletni (1788 – 1792) do odzyskania niepodległości Polski

Na mocy Konstytucji 3 Maja 1791 r. Siewierz stał się królewskim wolnym miastem a mieszczanie jego zostali uwolnieni od „wszelkiego poddaństwa” feudalnego. Prawa i przywileje, przez nich dotąd uzyskane, zostały potwierdzone przez Króla Stanisława Augusta 27 kwietnia 1792 r. w dokumencie (zapis jak w oryginalne)

„Diploma Prawa y Przywileia Miasta w Woiewództwie Krakowskim Xiestwie Siewierskim położonego ztwierdzające.”
Author Name

Koniec feudalizmu – potwierdzenie nadań dla mieszczan siewierskich, Siewierz wolnym miastem.

Okres Zaborów (do odzyskania niepodległości)

Ziemia Siewierska z miastem Siewierzem po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku zostaje włączona do imperium rosyjskiego. W okresie napoleońskim (1807 – marszałek  Lannes, księże Montebello księciem siewiersko-olkuskim) wchodzi w skład obszaru Polski Niepodległej, po Kongresie Wiedeńskim w roku 1815 obszar ten został nazwany Królestwem Polskim z władzą carów rosyjskich („Królestwo Kongresowe”).
Ważnym momentem dla Siewierza było powstanie styczniowe 1863 roku, w którym za aktywny udział, Siewierz stracił na 100 lat prawa miejskie. Z drugiej strony carat chcąc zapobiec rozszerzaniu się partyzantki powstańczej na wsiach Królestwa Kongresowego wydał ukaz carski z 18 lutego/drugiego marca 1864 roku (DZ. Prawa Tom LXII, strona 5) „o urządzeniu włościan” i o zniesieniu pańszczyzny określany jako „ukaz o uwłaszczeniu chłopów, co w powiązaniu z kolejnymi ukazami z dnia 28.10/9.11.1866 roku, o zniesieniu w miastach stosunków dominialnych (dz. Prawa Tom LXVI, strona 26) i ukazu o urządzeniu gmin wiejskich z 2 marca/19 luty 1864 roku (Dz. Praw Tom LXVII strona 37) potwierdziło szczególne przepisy prawne w stosunku do wspólnej własności gruntów mieszczan siewierskich „na mocy starego zwyczaju” (ex antique).
Na tej podstawie w roku 1872 przeprowadzono w Siewierzu pierwsze urzędowe pomiary gruntów mieszczan i wspólnych gruntów, sporządzono rejestr pomiarowy podobny do tabeli likwidacyjnej, który był podstawą do dochodzenia praw własności gruntów jeszcze w drugiej połowie XX wieku.

Czasy nowożytne XX – XXI wiek – II RP Okres międzywojenny

Uprawnienia do wspólnej własności tych gruntów zostały również utrzymane w mocy prawnej po odzyskaniu niepodległości 11 listopada 1918 r w oparciu o przepis art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dz.I.R.P. Nr 35 poz. 294).
Stanowił on bowiem, że „prawa majątkowe ogółu dotychczasowych członków gromady lub grup tych członków, wynikające z aktów nadawczych, tabel likwidacyjnych i innych tytułów prawnych wykonują za pomocą zebrania uprawnionych i Sołtysa (podsołtysa), który przewodniczy na zebraniu i wykonuje jego uchwały. Sołtys (podsołtys) głosuje, jeżeli należy do uprawnionych.”
Wszystkie uprawnienia do gruntów wspólnych zostały utrzymane na mocy przepisów art.73 ust. 8 ustawy z 4 maja 1938 o uporządkowaniu wspólnot gruntowych (Dz.U. R.P. Nr 33 poz. 290).

Czasy nowożytne XX – XXI wiek – II PRL

´Po drugiej wojnie światowej, dzięki zachowanej w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie Metryce Wielkiej Koronnej jako autentycznego „tytułu współwłasności” gruntów nadanym niegdyś mieszczanom Siewierza, Ministerstwo Rolnictwa – Departament Urządzeń Rolnych w decyzji z dnia 8 lipca 1960 sygn. Akt UR.U.1/1134/60 stwierdziło ostatecznie, że posiadane od wieków a wyżej wspomniane grunty objęte dawnymi przywilejami są „wspólnymi gruntami mieszczan” z Siewierza.
Nie stanowią one ani „własności gminy” jako osoby prawnej ani też nie stanowią tzw. „mienia gromadzkiego” przeznaczonego dla zaspokojenia potrzeb „gromady” jako całości, lecz były zawsze i nadal są przeznaczane dla zaspokajania indywidualnych potrzeb ich współwłaścicieli.
´Ogłoszenie 5 lipca 1963 r. ustawy z 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (Dz.U. Nr 28 poz. 169), w której, podobnie jak w ustawie z maja 1938 r. o uporządkowaniu wspólnot gruntowych (Dz.U. R.P. Nr 33 poz. 290), zostały utrzymane w mocy uprawnienia cywilne do gruntów wspólnych z tym, że w ustawie tej został ustanowiony obowiązek tworzenia spółek, które mają gospodarować takimi wspólnymi gruntami (spółki ustawowe).

W ten oto sposób, mimo radykalnie zmieniających się systemów prawno-państwowych oraz prawno-ustrojowych, uprawnienia mieszczan siewierskich trwają przez wieki aż do dziś.

Czasy nowożytne XX – XXI wiek – II PRL – aktywności wspólnoty na rzecz społeczności lokalnej

Część terenu wspólnoty określana w dawniejszych dokumentach jako nieużytki okazała się użyteczna. Są to bowiem tereny piaskowe, na których prowadzono sposobem przemysłowym wydobywanie piasku, co przynosiło wspólnocie znaczne dochody.
Znaczna też część terenów dawniej nieużytecznych została przeznaczona pod budowę domów jednorodzinnych. Siewierzanie – członkowie wspólnoty – mogli nabywać takie działki po obniżonych cenach, co dało w efekcie całą kolonię domków jednorodzinnych (Nowe Osiedle).
Kolejne roczne Walne Zebrania członków wspólnoty przeznaczały dochody uzyskiwane przez Spółkę Leśno – Gruntową na koszty budowy ulic i inne komunalne inwestycje, na które nie było funduszów w kasach państwowych.
Dzięki temu miasto zostało uporządkowane, a dzięki staranności i pracowitości wielu mieszkańców uzyskało dwukrotnie tytuł mistrza gospodarności w skali krajowej oraz tytuł arcymistrza jak i związane z tymi tytułami bardzo wysokie premie.
Spółka prowadzi gospodarkę leśną na kilkuset hektarach (ok.900 ha). Z lasów tych, które w świetle prawa nie są lasami państwowymi ani gminnymi, mogą korzystać wszyscy.

Spółka sfinansowała w części lub w całości:

kompleks budynków Domu Kultury
zakup na rzecz Siewierza terenów wokół Zamku (kilkadziesiąt ha)
budowę Szkoły Podstawowej oraz LO
budynek przedszkola
budowę Domu Książki
zakup prywatnych terenów pod budowę SPGK
budowę tzw. Ludowca celem przekazania go na rzecz Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”
budowę remizy strażackiej OSP – Centrum,

Spółka podarowała tereny pod:

budowę boiska sportowego
Ośrodek Zdrowia oraz pod Szpital Chorób Płuc
Szkoła Podstawowa i LO
targowisko zwierzęce
pod ,,parafię” na Osiedlu Zachód i pod cmentarz parafialny na Osiedlu

Spółka aby stworzyć miejsca pracy, za symboliczną kwotę przekazała teren pod budowę:

dawnych Zakładów Gumowych Górnictwa
dawnych Zakładów Zbożowych, (obecnie znajduje się tam Electrolux)
dawnej Spółdzielni Wielobranżowej
części Górniczych Zakłady Dolomitowych

Na terenach Spółki wybudowano:

budynek Pogotowia Ratunkowego
część Hali Sportowej przy Szkole Podstawowej w Siewierzu
znaczną cześć kanalizacji i oczyszczalni ścieków

W ten sposób wykorzystywane wspólne grunty przynoszą korzyść nie tylko samym ich współwłaścicielom, lecz całemu społeczeństwu miasta Siewierza.

Czasy nowożytne XX – XXI wiek – III RP po 1989 r. – okres transformacji ustrojowej

Nieudana próba komunalizacji na gruntach wspólnoty. Konflikt na linii władze miasta – Spółka, trwający od momentu powołania samorządu terytorialnego do 2 sierpnia 2021 r.
Problem z ustaleniem listy członków, liczne spory administracyjne i sądowe, kurator w spółce.
Powołanie statutowych organów spółki i restauracja jej działalności, Rejestr gruntów i członków wspólnoty w ewidencji gruntów w Starostwie powiatowym w Będzinie, i niestety „podtrzymanie” relacji konfliktowych między Spółką a „resztą świata”.
2 sierpnia 2021 – Zarząd deklarujący współpracę z władzami samorządu i wdrażający to w praktyce.
Scroll to Top