DZIAŁALNOŚĆ SPÓŁKI » gospodarka leśna

Lasy stanowiące Wspólnotę Leśno-Gruntową

w Siewierzu

znajdują się na Wyżynie Śląskiej, w szóstej Małopolskiej Krainie Przyrodniczo-Leśnej, w siódmej Dzielnicy Wyżyny i Pogórza Śląskiego, w północnej części Mezoregionu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Otoczone są Lasami Państwowymi Nadleśnictwa Siewierz i podobnie jak one znajdują się w II strefie uszkodzeń przemysłowych.

Lasy Wspólnoty położone są w granicach Miasta Siewierza, co sprawia, iż z mocy prawa są lasami ochronnymi, zgodnie z art.77 Ustawy o Lasach z dnia 28 września 1991.

Powierzchnia leśna i nieleśna gruntów Wspólnoty wg. rejestru geodezyjnego na dzień 1 czerwca 1997r. (data wykonania ostatniego Uproszczonego Planu Urządzenia Lasu) przedstawia się następująco:

1. Grunty leśne - 943,63 ha

w tym:

895,80 ha pow. zalesiona,

25,75 ha pow. nie zalesiona - halizny, płazowiny,

22,08 ha inne - rowy, bagna, drogi.

2. Grunty nieleśne 183,63 ha - rola, łąki, pastwiska, linie wysokiego napięcia, rowy, drogi, nieużytki, tereny zabudowane.

Ogółem: 1127,26 ha.

Jest to powierzchnia przewyższająca swoją wielkością uśrednioną powierzchnię czternastu leśnictw Nadleśnictwa Siewierz. Podobnie jak w lasach państwowych, gospodarka leśna Spółki dla Zagospodarowania Wspólnoty Leśno-Gruntowej w Siewierzu prowadzona jest na podstawie 10-cio letnich Planów Urządzenia Lasu oraz sporządzanych corocznie Wniosków Zagospodarowania i Użytkowania lasu.

Istotny wpływ na zasady zagospodarowania lasów Wspólnoty ma fakt, iż znajdują się one w II strefie uszkodzeń przemysłowych, a także różnorodność siedliskowych typów lasu, które to czynniki determinują skład gatunkowy wprowadzanych odnowień (dobór gatunków drzew), oraz konieczność przebudowy istniejących monolitów sosnowych.

Przewidziano następujące składy gatunkowe odnowień :

Typ siedl. lasu	Procentowy udział gatunków
	docelowych								fitomelioracyjnych
	So	Św	Md	Brz	Db	Dbc	Bk	Lp	Ol	Olsz	Gb	krzewy
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
Bśw	50	-	10	10	10	10	-	-	-	5	-	5
Bw	40	10	-	20	5	5	-	-	15	-	-	5
BMśw	40	-	10	5	10	5	10	-	-	5	10	5
BMw	40	10	-	20	20	-	-	-	10	-	-	-
LMśw	30	-	20	5	20	-	10	10	-	-	5	-

Siedliskowe typy lasu zgodnie z Uproszczonym Planem Urządzenia Lasu przedstawiają się następująco:

Bśw - 568,38 ha

Bw - 170,91 ha

BMśw -156,21 ha

BMw - 24,48 ha

LMśw - 1,57 ha

-------------------

Rm. 921,55 ha (+22,08 ha inne grunty leśne = 943,63 ha )

Warto w tym miejscu zauważyć, iż ostatnie urządzenie lasu wprowadziło znaczne zmiany w siedliskowych typach lasu Wspólnoty, w odniesieniu do poprzedniego dziesięciolecia. Stało się tak głównie za sprawą dwu czynników :

Prowadzenia właściwego zagospodarowania lasu we wszystkich jego działach, co skutkowało przeniesieniem 97,81 ha boru suchego do siedliska boru świeżego, zwiększeniem powierzchni boru mieszanego świeżego z 10,54 ha do 156,21 ha, oraz utworzeniem siedliska lasu mieszanego świeżego.
Drugim istotnym czynnikiem, który wpłynął na zmianę klasyfikacji siedlisk jest stopniowo postępujące obniżenie poziomu wód gruntowych, związane z działalnością umiejscowionej nieopodal kopalni dolomitu, a także powolne stepowienie klimatu.

Powstałe zmiany w środowisku przyrodniczo - leśnym spowodowane powyższymi czynnikami, dały podstawę do zmniejszenia powierzchni siedliska boru wilgotnego z 265,96 ha do 170,91 ha, oraz spowodowały całkowity zanik siedliska boru bagiennego.

Udział gatunków panujących w wydzieleniach drzewostanowych :

So - 854,27 ha - 95,4 %

Md - 2,59ha

Św -0,72ha

Dbc - 1,74ha

Brz - 24,43 ha - 2,73 %

Ol - 3,16 ha

Tp - 5,86 ha

Os - 0,67 ha

Wb - 0,18ha

Lp - 2,18 ha

----------------------

Rm. 895,80 ha

Z powyższego zestawienia wynika, iż panującym gatunkiem jest sosna - stanowiąca ponad 95% drzewostanu. Pozostałe 5% powierzchni zajmują modrzew, świerk, oraz gatunki liściaste. W uprawach zakładanych w okresie ostatniego dziesięciolecia (1998 do 2007), zmniejszono udział sosny do 50 - 60% w zależności od siedliskowego typu lasu, na korzyść gatunków liściastych. Takie postępowanie jest to właściwe dla II strefy uszkodzeń przemysłowych.

Kolejnym czynnikiem charakteryzującym lasy Wspólnoty jest znaczący udział młodszych klas wieku w całkowitej powierzchni drzewostanów :

I i II kl. wieku (do 40 lat) - 571,93 ha - 63.84 %

III i IV kl. wieku (41 - 80 lat) - 120,71 „ - 13.47 %

-------------

77.31 %

V i wyższe klasy wieku (>80 lat) - 203,16 ha - 22.68 %

Powyższe zestawienie wskazuje, iż 77% powierzchni leśnej zalesionej to drzewostany młode, a ok. 64% to drzewostany najmłodsze do 40 lat, wymagające szczególnej troski i starannej pielęgnacji. W ostatnim dziesięcioleciu (1998 do 2007) uległa niekorzystnym zmianom powierzchnia drzewostanów najmłodszych tj. I kl. wieku. Na skutek umyślnych podpaleń zniszczonych zostało 47 ha lasu. W to miejsce wprowadzono nowe uprawy, wymagające kosztownych prac pielęgnacyjnych.

Rozmiar odnowień popożarowych :

rok ha

1999 - 19,83

2000 - 0,83

2003 - 18,30

2006 - 8,04

-----------------

Rm. 47,00 ha.

Gospodarka leśna na terenach Wspólnoty Leśno-Gruntowej w Siewierzu prowadzona jest na ogólnie przyjętych zasadach zagospodarowania i użytkowania lasu, stosowanych w Lasach Państwowych, zgodnie z przepisami Ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 r. Jej celem głównym jest zapewnienie trwałości lasu i ciągłości jego użytkowania - jego wielofunkcyjnej roli, w tym w szczególności:

Utrzymanie stanu równowagi dynamicznej w ekosystemie leśnym.
Zapewnienie produkcji drewna i innych użytków zeń pochodzących.
Kształtowanie pozaprodukcyjnych funkcji lasu - łagodzenie klimatu, produkcja tlenu,

regulacja stosunków wodnych, redukcja zanieczyszczeń powietrza, zapobieganie

erozji gleb, i wiele innych.

W dziale zagospodarowania lasu prowadzone są prace z zakresu hodowli lasu, ochrony lasu, ochrony przeciwpożarowej i ochrony przyrody.

Hodowla lasu obejmuje :

Odnowienie lasu sztuczne (z siewu lub sadzenia), bądź naturalne (z obsiewu górnego,

bocznego lub odrośli) powierzchni pozrębowych, lub innych, np. popożarowych.

2. Poprawki - dosadzanie wypadłych sadzonek w 2-gim, (3-cim) roku uprawy.

3. Uzupełnienia - wprowadzanie sadzonek w uprawach starszych i młodnikach do lat 20.

4. Dolesienia - wprowadzanie gatunków szybko rosnących lub cienioznośnych w drzewostanach II i starszych klas wieku.

5. Pielęgnacja gleby w nowo założonych uprawach - niszczenie chwastów i trzcinnika zagłuszających młode sadzonki.

6. Czyszczenia wczesne - uporządkowanie składu gatunkowego uprawy, regulacja zagęszczenia i wzrostu, usuwanie drzewek chorych i wadliwych.

7. Czyszczenia późne - selekcja negatywna w młodniku - usuwanie drzew chorych, wadliwych, wydzielających się, rozpieraczy i zbytnio zwartych. Polepszanie stanu sanitarnego drzewostanu, wzrostu i odporności drzew, przez zwiększenie dostępu światła i wilgoci.

8. Trzebieże wczesne - selekcja pozytywna - wybór drzew dorodnych, usuwanie drzew szkodliwych - chorych obumierających, martwych, pochylonych i nadmiernie zwartych, wpływających niekorzystnie na wzrost i rozwój drzew przyszłościowych.

9. Trzebieże późne - selekcja pozytywna - usuwanie drzew wpływających niekorzystnie na prawidłowy wzrost i rozwój drzew dorodnych i pożytecznych. Regulacja składu gatunkowego, rozluźnienie zwarcia, poprawa jakości drzewostanu przez polepszenie dostępu światła i wody.

Okresy stosowania poszczególnych rodzajów cięć pielęgnacyjnych uzależnione są od siedliskowego typu lasu oraz składu gatunkowego (monolit, drzewostan wielogatunkowy).

Z zakresu ochrony lasu wykonuje się :

1. Ochronę lasu przed szkodliwymi owadami.

2. Ochronę przed chorobami.

3. Ochronę lasu przed zwierzyną.

4. Ochronę przed szkodami powodowanymi przez czynniki atmosferyczne.

5. Ochronę lasu przed szkodami związanymi z działalnością człowieka.

Ochrona lasu przed szkodliwymi owadami dotyczy wszystkich grup wiekowych lasu, począwszy od szkółek i młodych upraw, poprzez młodniki, żerdziowiny i drągowiny, do

drzewostanów starszych włącznie. Kontroli występowania i ewentualnemu zwalczaniu podlegają zarówno szkodniki pierwotne - liściożerne, jak i wtórne, atakujące drzewostany osłabione wcześniejszym wystąpieniem szkodników owadzich, czynników chorobotwórczych, bądź uszkodzone pożarami.

Ujmując czynności chronologicznie, można dla przykładu wymienić :

1. Wykładanie drzew pułapkowych na cetyńca większego, zasiedlającego starsze

drzewostany sosnowe wczesną wiosną.

2. Monitoring występowania i zwalczania szeliniaka sosnowego w nowo założonych

uprawach, np. poprzez wykładanie pułapek klasycznych (naturalnych).

3. Ocena stopnia zagrożenia lasu przez brudnicę mniszkę w drzewostanach sosnowych

i sosnowo - świerkowych II i wyższych klas wieku przez :

a) obserwację ilości samic na wytypowanych grupach drzew kontrolnych A B C

b) określenie kulminacji rójki motyli brudnicy mniszki przez odławianie i liczenie

samców za pomocą pułapek feromonowych

c) obserwację, liczenie i zbiór samic z drzew metodą jednorazowego przejścia

drzewostanów transektem (na wyznaczonym szlaku).

4. Jesienne poszukiwanie szkodników liściożernych sosny na powierzchniach próbnych,

w wyznaczonych partiach kontrolnych drzewostanu.

5. Przez cały rok (głównie wiosną i latem), wyznacza się i usuwa drzewa zasiedlone

przez szkodniki wtórne, tzw. drzewa trocinkowe (np. przypłaszczek granatek).

Ochrona p.poż. lasu prowadzona jest zgodnie z wytycznymi Ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 24 sierpnia 1991 roku, oraz zasadami zawartymi w Instrukcji ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych z dnia 27.02.1996r. Lasy Wspólnoty Leśno - Gruntowej, podobnie jak sąsiadujące z nimi lasy Nadleśnictwa Siewierz, zaszeregowane zostały do I kategorii zagrożenia pożarowego.

Jak wyżej wspomniano gatunkiem panującym w drzewostanach jest sosna, która zajmuje 95% powierzchni leśnej zalesionej. Blisko 40% to drzewostany I i II klasy wieku, najbardziej narażone na pożar wierzchołkowy.

Główny kompleks leśny Wspólnoty przecina linia kolejowa Zawiercie - Tarnowskie Góry, wyposażona w dobrze utrzymane pasy Kienitza, oraz droga publiczna (powiatowa) Siewierz - Zendek.

Wzdłuż tej drogi utrzymywane są pasy p.poż. typu „A" i „B". Pasy te są corocznie odnawiane - uprzątane i mineralizowane, zgodnie z Instrukcją Ochrony P.poż. Spółka posiada na swoich terenach ( Sitna, Bory, Ptasznik, Lipic, Niwy, Szeligowiec ) sieć oznakowanych dróg pożarowych. Numery tych dróg widnieją na mapach pożarowych lasów

Wspólnoty oraz mapach będących w posiadaniu Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Będzinie.

W kompleksie leśnym Szeligowiec znajduje się zbiornik wodny „Korczak Mały", przystosowany do ujęcia wody dla potrzeb gaśniczych - oznakowany jako punkt czerpania wody. Tereny leśne Wspólnoty, wraz z otaczającymi je lasami leśnictw Winowo, Mierzęcice,

oraz Kuźnica, objęte są systemem obserwacyjno - alarmowym dostrzegalni (wieży obserwacyjnej) Nadleśnictwa Siewierz, znajdującej się w leśnictwie Ząbkowice.

W okresie największego zagrożenia pożarowego w lasach Wspólnoty organizuje się ruchome patrole przeciwpożarowe. Leśniczy Wspólnoty utrzymuje ścisłą łączność z PAD-em (punkt alarmowo - dyspozycyjny), mieszczącym się w siedzibie Nadleśnictwa Siewierz, z PSK (Powiatowe Stanowisko Kierowania) Państwowej Straży Pożarnej w Będzinie, oraz Komisariatem Policji w Siewierzu.

Nad kompleksem leśnym „Szeligowiec", przebiega korytarz powietrzny samolotów pasażerskich lądujących na lotnisku w Pyrzowicach - również tą drogą docierały w przeszłości informacje o zaobserwowanych pożarach.

W siedzibie Spółki dla Zagospodarowania Wspólnoty Leśno - Gruntowej w Siewierzu zlokalizowana jest baza sprzętu p.poż. odpowiednio wyposażona. Corocznie tereny Wspólnoty kontrolowane są przez Służbę Kontrolno - Rozpoznawczą Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Będzinie.

Jednakże pomimo istniejących zabezpieczeń, monitoringu i należytej staranności w przestrzeganiu przepisów p.poż. w latach 1998 do 2008, na terenach leśnych Wspólnoty powstały 143 pożary, które były skutkiem celowych podpaleń.

Ilość pożarów w poszczególnych latach przedstawia się następująco:

1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
11	42	9	10	6	15	29	4	1	10	6

Ogień strawił łącznie 48,24 ha powierzchni upraw i młodników, przy czym część odnowionych powierzchni popożarowych palona była ponownie, a nawet dwukrotnie - po trzech i sześciu latach uprawy. Obecnie na odnowienie oczekuje 1,24 ha powierzchni popożarowej dwukrotnie odnowionej i dwukrotnie spalonej.

Na społeczny koszt poniesionych strat, powstałych w wyniku zaistniałych pożarów, składają się między innymi :

1. Wartość spalonych drzewostanów.

2. Koszt akcji gaśniczych na lądzie i z powietrza - (helikoptery i dromadery).

3. Koszt akcji dogaszania pogorzelisk oraz doposażenia jednostek straży pożarnej.

4. Nakłady związane ze sporządzeniem odpowiedniej dokumentacji, niezbędnej do odnowienia zniszczonych powierzchni i wyboru wykonawcy.

5. Koszt prac odnowieniowych - przygotowanie gleby, zakup sadzonek, sadzenie.

6. Nakłady związane z pielęgnacją i ochroną nowo-założonych upraw w pierwszych latach po posadzeniu - ochrona przed szkodnikami owadzimi i zwierzyną, poprawki, pielęgnacja gleby, uzupełnienia, czyszczenia wczesne.

7. Koszt wykonania przez Biuro Urządzania Lasu aneksu do Planu Urządzenia Lasu, z powodu zmian w opisie taksacyjnym zniszczonych fragmentów lasu.

8. Skokowe obniżenie przyrostu masy drzewostanów - w miejscu uformowanego kilku-

czy kilkunastoletniego drzewa o widocznym przyroście masy... nowa sadzonka.

Ochrona przyrody to szeroki zakres działań związanych z ochroną różnorodności biologicznej środowiska leśnego, prowadzących do zachowania trwałości lasu i ciągłości pełnionych przezeń funkcji.

Należy tu wymienić :

Wyznaczanie i pozostawianie w drzewostanie wybranych drzew, do ich biologicznej

śmierci i naturalnego rozkładu - drzewa ekologiczne.

Zachowanie i odtwarzanie cennych elementów środowiska przyrodniczego -

takich jak : bagna, torfowiska, łąki śródleśne, cieki, zbiorniki wodne - użytki

ekologiczne.

Poprawianie warunków egzystencji w środowisku leśnym organizmom chronionym

oraz pożytecznym, takim jak :

/ mrówki - inwentaryzacja i ochrona czynnych kopców

/ ptaki - wieszanie skrzynek lęgowych, pozostawianie drzew dziuplastych i

czatowni

/ nietoperze - wieszanie schronów dziennych

/ inne drobne ssaki owadożerne

Zwiększanie naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny leśnej, a także dokarmianie :

/ budowa paśników, wodopojów, dokarmianie zimowe

/ budowa podsypów dla ptactwa - kuropatwa, bażant

/ zimowe dokarmianie drobnego ptactwa - ( pyzy ptasie )

/ zakładanie poletek łowieckich żerowych i pasów zaporowych

5. Ochrona runa leśnego.

Dział użytkowania lasu, to działalność zmierzająca do wykorzystania naturalnych bogactw leśnych, w tym głównie drewna dla potrzeb człowieka. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra OŚZNiL z dnia 25 sierpnia 1992 roku, przyjęto w lasach Wspólnoty następujący wiek rębności (rzeczywistego wyrębu drzewostanów ) dla poszczególnych gatunków :

120 lat - dąb, jesion

100 lat - buk

80 lat - sosna, świerk, modrzew

60 lat - brzoza, grab, olcha

40 lat - osika, topola

Roczny etat użytkowania rębnego wg. ostatniego urządzenia lasu wynosi odpowiednio: masowy - 1266 m3 brutto, powierzchniowy - 8,35 ha. Z użytkowania rębnego wyłączono drzewostany zagospodarowane rekreacyjnie, znajdujące się na obrzeżach kompleksu leśnego, oraz drzewostany znajdujące się na obszarze miejskim.

Jakość drzewostanów rębnych V i wyższych klas wieku jest niska, co wynika z błędów przeszłej gospodarki przeszłej. W wyniku ,,posztucznego" użytkowania drzew lepszych jakościowo, pozostały drzewa krzywe, niskie, silnie ugałęzione. Ponadto większość tych drzewostanów powstała z siewu, bądź samosiewu i nie była należycie pielęgnowana. Dlatego też część z nich, o niskim zadrzewieniu zakwalifikowano do przebudowy. Biorąc więc pod uwagę jakość drzewostanów rębnych, ich skład gatunkowy oraz lokalizację w II stopniu uszkodzeń przemysłowych, zastosowano rębnię zupełną pasową. Rb.Ia i Ib jest w tych warunkach właściwym sposobem użytkowania rębnego, prowadzącym do uzyskania pełnej bioróżnorodności, w możliwie krótkim czasie.

Już dzisiaj widać efekty takiego działania w drzewostanach dwóch pierwszych klas wieku. Gonne żerdziowiny sosnowe, należycie oczyszczone, o wysokim stopniu zadrzewienia, dorównują wzrostem, a miejscami przewyższają sąsiadujące drzewostany stuletnie i starsze.

W pełni zracjonalizowana gospodarka leśna, prowadzona w lasach Wspólnoty Leśno - Gruntowej w Siewierzu od początku lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, daje dzisiaj widoczne i wymierne efekty w postaci dorodnych i przyszłościowych żerdziowin i drągowin.

Drzewostany te użytkowane przedrębnie już obecnie produkują znaczną masę grubizny i drobnicy z poszczególnych zabiegów pielęgnacyjnych. Trzeba jednak dodać, iż gospodarka ta zapoczątkowana została systematycznym i konsekwentnym odstąpieniem od wypasu bydła w uprawach leśnych, od tradycji wygrabiania ściółki przez członków Wspólnoty oraz innych nieprawidłowych działań z punktu widzenia właściwej gospodarki leśnej.

Las to najbardziej skomplikowany i najwyżej zorganizowany element środowiska przyrodniczego, pełniący wiele funkcji ochronnych, społecznych i produkcyjnych. Warto wiedzieć, iż wielorakie funkcje pozaprodukcyjne lasu, przewyższają rolę i znaczenie lasu jako producenta drewna.

Bezpośredni wkład w zapewnienie trwałości lasów Wspólnoty, ich utrzymania i rozwoju, w przeciągu ostatnich 50 - ciu lat wnieśli wykwalifikowani pracownicy zatrudniani przez kolejne zarządy Spółki. Byli to między innymi :

Leśniczowie :

Roman Hoszowski 1961 - 1975

Zbigniew Hoszowski 1975 - 1978

Czesław Bijak 1979 - 1981

Jerzy Skalski 1981 - 1987

Zbigniew Garbuliński 1988 - 1995

Zdzisław Szafruga 1996

Zbigniew Hoszowski 1997 - 2009

Podleśniczowie :

Janusz Kleszcz 1993 - 1995

Grzegorz Wieczorek 2005 - 2007

Gajowi :

Pyrzyk Jan 1963 - 1980

Narcyz Grochalski 1964 - 1981

Pyrzyk Jan s. Jana 1981 - 1993

„ Pierwsza miłość to są lasy

Niechaj szumią po wsze czasy,

Korzyść z nich mieć mogą wszyscy

Jeśli człowiek ich nie zniszczy...."

[ Trzy miłości. R.Kaczmarek - „Ryś"]

Opracował leśniczy Spółki dla Zagospodarowania Wspólnoty Leśno-Gruntowej w Siewierzu

inż. Zbigniew Hoszowski

wrzesień 2009 r.